هزاران سال است که ادیان و جوامع مذهبی در سراسر دنیا حول محور امور و سنن خاصی گرد هم آمده‌اند که برای آن‌ها معنادار است. این معنا می‌تواند منجر به افزایش سلامتی آن‌ها شود.
طی سال‌های اخیر، دانشمندان روانشناسی در تلاش برای یاد گرفتن این سنت‌ها (و گاهی اصلاح یا آزمایش تاثیرشان روی سلامتی) با این جوامع گفتگو کردند. این فعالیت‌ها برای کسانی که تا حدی خود را مذهبی می‌دانند (که طبق نظرسنجی اخیر ملی، چیزی حدود ۸۶ درصد از بزرگسالان آمریکا را در برمی‌گیرد)، اهمیت خاصی دارد. با اینکه «مذهبی» بودن یا نبودن یک روش به فرد و اعتقاد او بستگی دارد، ممکن است این فعالیت‌ها جزو اصول یک سبک زندگی باشد که معنویت و سلامتی را در اولویت و همرا با یکدیگر قرار می‌دهد.
در ادامه به ۵ روش اشاره می‌کنیم که بنا بر تحقیقات روانشناسی باعث افزایش سلامتی می‌شوند.
- مدیتیشن یا مراقبه
- حیرت
- بخشش
- همدردی
- قدردانی
مدیتیشن یا مراقبه
منظور از روش‌های مراقبه، مجموعه فعالیت‌های گسترده‌ای است که با هدف تمرکز ذهن دنبال می‌شود. تقریبا همه چیز در مراقبه در راستای توجه و تمرکز است. برای مثال، می‌توان روی مواردی از قبیل نفس کشیدن، کلمه دلخواه که برای ما معنادار است، کشمش، حرکت نور پنجره روی زمین، صدای پرنده، حس درد عاطفی یا فیزیکی، عبارت معنوی، محبت یک عزیز یا حضور خدا تمرکز کرد.
اخیرا برنامه‌های زیادی در همین زمینه ایجاد شده که در انجام این فعالیت‌ها به ما کمک می‌کند.
حیرت
داچر کلتنر می‌گوید وقتی با راز بزرگی روبه‌رو می‌شویم که از درک ما نسبت به جهان فراتر است، احساس حیرت را تجربه می‌کنیم. برای مثال، ممکن است در مواجهه با امری عظیم، قدرتمند، ابدی یا پیچیده دچار حیرت شویم. ممکن است دیگران هم با فضیلت، دانش یا مهارت بینظیر خود ما را حیرت‌زده کنند.
یکی از روش‌های جستجوی حیرت این است که آگاهانه به دنبال آن برویم و در مسیر حیرت قدم برداریم. مثلا می‌توانید حداقل یک ربع در طبیعت قدم بزنید که شامل جنگل، مزرعه گل یا کنار دریاچه و رودخانه می‌شود. یا می‌توانید زیر آسمان شب، هنگام غروب یا طلوع یا زمانی که طوفان از دور پیداست، پیاده‌روی کنید.
در واقع با راه رفتن، بخشی از زمان خود را به دقت در امور بی‌کران اختصاص می‌دهید. برای مثال، به خود اجازه می‌دهید از یک منظره یا از جزییات یک گل شگفت‌زده شوید.
بخشش
به فرایند رها کردن احساسات منفی و احساس نیاز برای انتقام یا دوری از دیگری به خاطر دردی که به ما تحمیل کرده، بخشش می‌گویند. نکته مهم این است که حتما نباید به طرف مقابل بگویید او را بخشیده‌اید. مجبور نیستید عمل ناشایست او را فراموش یا دوباره با او ارتباط برقرار کنید.
اورت ورثینگتون به کمک همکاران خود روش خاصی برای بخشش طراحی کرد که اصطلاحا «REACH» نام دارد و مخفف یادآوری، همدلی، نوع‌دوستی، انتخاب و پایبندی است. در این روش، تا جای ممکن به دقت به خاطر می‌آوریم که دیگری چه بدی در حق ما کرده است. بعد خودمان را جای فرد خاطی می‌گذاریم و سعی می‌کنیم تصور کنیم چه نیروهای قدیم و جدید باعث شده این عمل از او سر بزند. در این مرحله، شاید تصمیم بگیریم بخشش را هدیه دهیم (این هدیه بیشتر مختص ماست). اگر دوباره سر و کله حس بد پیدا شود، لازم است به این تصمیم پایبند باشیم و به فرایند تسلیم برگردیم.
همدردی
همدردی یعنی حس دلسوزی یا رنج کشیدن همراه با دیگری. یکی از راه‌های تقویت حس همدردی با مراقبه محقق می‌شود. یعنی دیگران را به ذهن می‌آوریم و برای آن‌ها آرزوهای خوب و مثبت می‌کنیم. مثل:
«امیدوارم در امان باشی.»
«امیدوارم راضی باشی.»
«امیدوارم قوی باشی.»
«امیدوارم راحت زندگی کنی.»
ابتدا می‌توانید یکی از عزیزان خود را تصور کنید. بعد سراغ آشنایان، مثل همسایه، بروید. بعد به کسی فکر کنید که با او بحث کرده‌اید. مثلا کسی که از او بدتان می‌آید یا او را حقیر می‌دانید.
در نهایت، می‌توانید گروهی از افراد را از قسمت‌های مختلف دنیا تصور کنید که هیچ شناختی از آن‌ها ندارید. این کار باعث می‌شود نسبت به تمام انسان‌ها دلسوز باشیم.
همدلی با خود به همین شکل است اما در این روش، آگاهانه با خود مهربان هستیم و با صمیمیت و دلسوزی درک می‌کنیم که ما هم انسانیم و ظرفیتمان محدود است. می‌توانیم برای خود آرزوهای خوب کنیم:
» امیدوارم در امان باشم.»
«امیدوارم راضی باشم.»
«امیدوارم قوی باشم.»
«امیدوارم راحت زندگی کنم.»
افزایش سلامتی با قدردانی
رابرت امونز می‌گوید قدردانی یعنی جنبه‌های مثبت زندگی خود را بشناسیم و بدانیم که این خوبی‌ها ناشی از منابع بیرونی است.
یکی از روش‌های موثر و واقعی، «سه چیز خوب» نام دارد. در این تمرین، برای لذت بردن، به اشتراک گذاشتن یا نوشتن از سه امر خوب در روز وقت می‌گذاریم. بخشی از این روش به قدردانی و تشکر از منابعی اختصاص دارد که باعث این خوبی‌ها شده است.
یکی دیگر از راه‌های ساده اما قدرتمند برای تمرین حس قدردانی نوشتن نامه یا یادداشت برای ابراز حس قدردانی به کسانی است که کار خاصی در حقمان کرده‌اند (چیزی که روی ما اثر مثبت داشته یا به ما حس خوب داده) و ما به اندازه کافی از آن‌ها تشکر نکرده‌ایم.
سخن پایانی
فرد می‌تواند به تنهایی این پنج روش شامل مراقبه، حیرت، بخشش، همدردی و قدردانی را دنبال کند اما اگر به صورت گروهی انجام شود و هدف بزرگتری پشت آن باشد، تاثیر آن بیشتر است. به قول کواکرها[1]، هر کس نوری دارد اما وقتی دور هم جمع می‌شویم، آن نور درخشان‌تر می‌تابد.
از بین روش‌هایی که مطرح شد، دوست دارید کدام را امتحان یا تبدیل به یک عادت کنید؟ این کار به شما کمک می‌کند در لحظه باشید و همگام با این ارزش قدم بردارید که می‌خواهید دنیا را به جای بهتری تبدیل کنید.
[1]Quaker: گروهی که خدا را به صورت مستقیم در روابط درون‌فردی و میان‌فردی جستجو می‌کند.